Οξυουρίαση

Η Εντερομπίαση ή Οξυουρίαση είναι η λοίμωξη από την νηματέλμινθα Enterobius vermicularis (Pinworms) ή Οξύουρος και θεωρείται η πιο κοινή αλλά και η λιγότερο παθογόνο ς από όλες τις λοιμώξεις του ανθρώπου που οφείλονται σε διάφορα είδη ελμίνθων (ή σκωλήκων). Όπως όλες οι έλμινθες έτσι και ο Οξύουρος είναι ένα παράσιτο δηλαδή, ζωντανός οργανισμός που ανήκει στο βασίλειο των ζώων όμως σε αντίθεση με άλλα ζώα για να επιβιώσει και να αναπαραχθεί πρέπει υποχρεωτικά να περάσει ένα μέρος της ζωής του (ή και ολόκληρη) μέσα σε κάποιον άλλο ζωντανό οργανισμό που καλείται ξενιστής. Για τον Οξύουρο ο άνθρωπος είναι ο μοναδικός ξενιστής του.

Επιδημιολογία

Η Οξυουρίαση παρατηρείται παγκοσμίως και συνήθως εκδηλώνεται κατά κρούσματα εντός οικογενειών. Είναι συνηθέστερη σε παιδιά προσχολικής και σχολικής ηλικίας, στους γονείς και γενικά άτομα που φροντίζουν τα προσβεβλημένα παιδιά και σε ιδρυματοποιημένα άτομα. Λόγω της εύκολης μετάδοσης, ένα κρούσμα Οξυουρίασης σε ίδρυμα μπορεί να οδηγήσει σε μόλυνση μέχρι και το 50% του συγκεκριμένου πληθυσμού.

Ο κύκλος ζωής του Οξύουρου

Υπάρχουν αρσενικοί και θηλυκοί ενήλικες σκώληκες Οξύουρου. Όταν ένας άνθρωπος είναι ξενιστής του Οξύουρου αυτό σημαίνει ότι φιλοξενεί στο έντερο του αρσενικούς και θηλυκούς ενήλικες σκώληκες του Οξύουρου. Μετά από σεξουαλική σύζευξη αρσενικών με θηλυκούς σκώληκες μέσα στο έντερο και τον θάνατο των αρσενικών, οι γονιμοποιημένοι θηλυκοί σκώληκες ωριμάζουν παράγοντας μέσα στο γεννητικό τους σύστημα χιλιάδες ωάρια περιέχοντα καθένα το έμβρυο ενός μελλοντικού ενήλικα Οξύουρου.

Κατά τη διάρκεια της νύχτας οι γεννητικά ώριμοι θηλυκοί σκώληκες γεμάτοι εμβρυοφόρα ωάρια μεταναστεύουν προς τον πρωκτό, εξέρχονται δια του πρωκτικού δακτυλίου και αποβάλλουν τα ωάρια τους στο δέρμα της πρωκτογεννητικής και περινεϊκής περιοχής του ανθρώπου ξενιστή.

Αν και συνήθως οι θηλυκοί σκώληκες πεθαίνουν μετά την εναπόθεση των ωαρίων τους στο περιπρωκτικό δέρμα, ορισμένες φορές ¨χάνουν το δρόμο¨ τους και εισέρχονται μέσω των γειτονικών οπών του γεννητικού ή ουροποιητικού συστήματος σ το κόλπο και στην ουρήθρα. Σπανιότερα ¨χάνουν το δρόμο τους¨ νωρίτερα δηλαδή αντί να μεταναστεύσουν προς τον πρωκτό διατιτραίνουν το εντερικό τοίχωμα και εισέρχονται στη κοιλιακή χώρα.

Πως μεταδίδεται

Τα έμβρυα μέσα στα ωάρια που έχουν εναποτεθεί γύρω από τον πρωκτό γρήγορα ωριμάζουν σε προνύμφες. Έτσι τα ωάρια ήδη το πρωί μετά την έγερση του ατόμου είναι πλέον μολυσματικά εάν καταποθούν από τον ίδιο τον ξενιστή ή από άλλους ανθρώπους. Οι περιηγήσεις των θηλυκών σκωλήκων στην πρωκτογεννητική περιοχή προκαλούν έντονο κνησμό και τα ωάρια παραλαμβάνονται δια των ονύχων.

Έτσι εύκολα καταπίνονται από τον ίδιο τον ασθενή (δάκτυλα στο στόμα) αυξάνοντας το παρασιτικό φορτίο στο έντερό του είτε μολύνονται αντικείμενα που θα οδηγήσουν σε μόλυνση ατόμων του οικογενειακού περιβάλλοντος (παιχνίδια, κλινοσκεπάσματα, ρούχα, καθίσματα τουαλέτας, μπανιέρες, πόμολα θυρών, τρόφιμα κ.α.). Τα ωάρια του Οξύουρου είναι αρκετά ελαφριά και μπορεί να αιωρούνται π.χ. μετά το τίναγμα μολυσμένων σεντονιών, ώστε είναι δυνατόν να καταποθούν όχι μόνο μέσω της οδού μολυσμένα αντικείμενα-χέρια-στόμα αλλά και κατόπιν εισπνοής.

Τελικά σε περιβάλλον που κυκλοφορούν μολυσμένα με Οξύουρους άτομα η πλειονότητα των πάσης φύσεως επιφανειών έχει ωάρια Οξυούρων τα οποία αντέχουν σε κοινά αντισηπτικά, σε ψυχρό και υγρό περιβάλλον επιζούν μέχρι και 2 εβδομάδες ενώ καταστρέφονται μόνο με το βρασμό, την αμμωνία και την υπεριώδη ακτινοβολία.

Μετά την κατάποση των ωαρίων από αυτά εξέρχεται στο έντερο η προνύμφη που ωριμάζει σε αρσενικό ή θηλυκό ενήλικα σκώληκα. Η περίοδος επώασης απ ό την κατάποση ενός ωαρίου μέχρι ένας ενήλικας σκώληκας να μεταναστεύσει στη περιπρωκτική περιοχή αποβάλλοντας ωάρια είναι 1-2 μήνες.

Πως εκδηλώνεται κλινικά

Αν και κάποια άτομα δεν εμφανίζουν συμπτώματα, η Οξυουρίαση μπορεί να προκαλέσει πρωκτικό ή περινεϊκό κνησμό. Τα παιδιά συχνά λόγω διαταραγμένου ύπνου είναι κατά τη διάρκεια της μέρας

κακοδιάθετα, ανήσυχα και ευερέθιστα ή κουρασμένα και ανόρεκτα. Πολλοί αποδίδουν στην Οξυουρίαση συμπτώματα όπως ο τριγμός των οδόντων κατά τον ύπνο, απώλεια βάρους, νυχτερινή ενούρηση, άτυπα κοιλιακά άλγη και πονοκεφάλους. Επειδή οι σκώληκες ζουν στο έντερο με τη κεφαλή βυθισμένη στο βλεννογόνο, οι μικροτραυματισμοί του εντέρου μπορεί να οδηγήσουν σε μικρή απώλεια αίματος από το πεπτικό.

Ο έντονος κνησμός της περιπρωκτικής περιοχή ς μπορεί να οδηγήσει σε εκδορές με κίνδυνο σοβαρών βακτηριακών επιμολύνσεων. Σπάνιες επιπλοκές είναι η οξεία σκωληκοειδίτιδα, η ουρηθρίτιδα, η κυστίτιδα, η κολπίτιδα, η τραχηλίτιδα, η σαλπιγγίτιδα και η πυελική περιτονίτιδα όταν ένας σκώληκας ¨χάσει το δρόμο¨ του όπως περιγράφηκε ανωτέρω.

Διάγνωση

Η καλύτερη μέθοδος διάγνωσης της Οξυουρίασης είναι το scotchtape test ή μέθοδος κολλητικής διάφανης ταινίας (σελοτέιπ). Η ταινία τοποθετείται στο περιπρωκτικό δέρμα του ασθενή για την συλλογή ωαρίων (αόρατα με γυμνό μάτι) και στη συνέχεια σε πλακίδιο για να εξεταστεί μικροσκοπικά στο εργαστήριο.

Η συλλογή γίνεται αμέσως μετά την πρωινή αφύπνιση πριν την αφόδευση και το μπάνιο. Επί αρνητικού αποτελέσματος και έντονης υποψίας απαιτούνται μέχρι και 6 δείγματα σε διαφορετικές μέρες σε μικρό χρονικό διάστημα.

Στην παρασιτολογική εξέταση κοπράνων σπάνια ανευρίσκονται ωάρια που θα θέσουν τη διάγνωση γιατί αυτά δεν αποβάλλονται μέσα στο έντερο αλλά στο περιπρωκτικό δ έρμα. Πιο πιθανό είναι να εντοπιστούν στα κόπρανα μακροσκοπικά ενήλικοι Οξύουροι που παρασύρθηκαν κατά την αφόδευση και μοιάζουν με λεπτές άσπρες μικρές κλωστές που κινούνται μέσα στη μάζα των κοπράνων. Σε σπάνιες περιπτώσεις ενήλικες σκώληκες ή ωάρια μπορεί να παρατηρηθούν μικροσκοπικά στο ίζημα των ούρων ή στο κολπικό υγρό.

Θεραπεία

Η θεραπεία της Οξυουρίασης είναι συνδυασμός φαρμακευτικής αγωγής, ατομικών και ομαδικών μέτρων υγιεινής. Τα αντιπαρασιτικά φάρμακα εκλογής για την Οξυουρίαση είναι οι βενζιμιδαζόλες (μεβενδαζόλη, αλβενδαζόλη) και είναι τόσο αποτελεσματικά που συνήθως απαιτούνται μία με δύο δόσεις για θεραπεία.

Επειδή συχνά τα άλλα μέλη της οικογένειας του ασθενούς μπορεί να νοσούν χωρίς συμπτώματα και η διάγνωση καθυστερεί συνιστάται να θεραπεύονται όλα τα άτομα της οικογένειας, ανεξάρτητα αν έχουν εκδηλώσεις ή όχι, συγχρόνως ώστε να εξαλειφθεί κάθε δεξαμενή της λοίμωξης.

Απαραίτητα μέτρα επίσης είναι το καλό πλύσιμο των χεριών μετά την αφόδευση, πριν την προετοιμασία του φαγητού και πριν το γεύμα, σχολαστική κοπή νυχιών, συχνός καθαρισμός του μπάνιου και πάσης φύσεως χειρολαβών, καθημερινή αλλαγή κλινοσκεπασμάτων, πιτζαμών, πετσετών, εσωρούχων και πλύσιμο αυτών σε θερμοκρασία άνω των 55οC, καθημερινό λουτρό και επιμελημένη καθαριότητα της πρωκτογεννητικής περιοχής ιδιαίτερα μετά την αφύπνιση.

Επιμέλεια Κειμένου
Σαράντης Βλάχος
Ιατρός Βιοπαθολόγος
Υπεύθυνος Βιοπαθολογικού Τμήματος Κοσμοιατρική Σεπολίων.