Παιδική παχυσαρκία

37% των παιδιών στην Ελλάδα πάσχουν από παχυσαρκία

Σύμφωνα με μία έρευνα που διενεργήθηκε από την HELIX και δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό Environmental Health Perspectives, φάνηκε  ότι στην Ελλάδα το ποσοστό των παιδιών που πάσχουν από παχυσαρκία αγγίζει το 37%. Η μελέτη παρακολούθησε μία ομάδα 1.300 παιδιών (6-11 ετών) από την Ελλάδα, την Ισπανία, την Γαλλία, τις ΗΠΑ, την Λιθουανία και την Νορβηγία. Ανέλυσε στοιχεία των παιδιών όπως δείκτης μάζας σώματος, περιφέρεια μέσης, ποσοστό λίπους στον οργανισμό, αποτελέσματα από εξετάσεις αίματος και ούρων και κοινωνικοπεριβαλλοντικούς παράγοντες όπως  βαθμός αθλητικής δραστηριότητας του παιδιού, μόλυνση του περιβάλλοντος και «παθητικό κάπνισμα» που προκαλείται από καπνιστές γονείς. Αξίζει να σημειωθεί ότι τα ποσοστά της παιδικής παχυσαρκίας εν καιρώ πανδημίας COVID-19 αυξάνονται με ανησυχητικούς ρυθμούς, λόγω της κακής διατροφής και της σημαντικής έλλειψης των αθλητικών δραστηριοτήτων.

Στοιχεία από άλλες διαθέσιμες ερευνητικές πληροφορίες, σε παγκόσμιο επίπεδο, αναδεικνύουν ότι επιπλέον η Ελλάδα συγκεντρώνει το υψηλότερο ποσοστό των παιδιών με κεντρική παχυσαρκία. Συγκεκριμένα, οι πέντε πρώτες χώρες στην παγκόσμια κατάταξη είναι:

• Ελλάδα  33,4% (Grigorakis et al. 2015)
• Η.Π.Α. 32,9% (Xi et al. 2014, )
• Πορτογαλία 23,8% (Albuquerque et al. 2012)
• Ισπανία 21,3% (Schroder et al. 2014)
• Αυστραλία 18,3% (Garnett et al. 2011).

Τι είναι η παιδική παχυσαρκία

Πρόκειται για την υπερβολική συσσώρευση λίπους στον οργανισμό του παιδιού, στο λιπώδη ιστό, με αποτέλεσμα να ελλοχεύει κινδύνους για την υγεία του.

Η υπερβολική αποθήκευση λίπους στο σώμα γίνεται με 3 τρόπους:

• Γενική παχυσαρκία σε ολόκληρο το σώμα.
• Παχυσαρκία κεντρική ή αλλιώς περικοιλιακή (ανδροειδής- τύπος μήλο): Το λίπος αποθηκεύεται στην κοιλιά, στην μέση και στο κεντρικό σώμα του παιδιού.
• Παχυσαρκία γυναικοειδής (τύπος αχλάδι) με συσσώρευση λίπους στην περιοχή της περιφέρειας και των γλουτών. Είναι ο πιο δύσκολος τύπος παχυσαρκίας.

Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι η κεντρική παχυσαρκία, λόγω της φλεγμονώδους φύσης του κοιλιακού λίπους μπορεί να επιφέρει σοβαρούς κινδύνους για την υγεία. Έτσι η κεντρική παχυσαρκία – συγκριτικά με την γενική παχυσαρκία – στα παιδιά αποτελεί ισχυρότερο παράγοντα κινδύνου για ανάπτυξη διαταραχών του μεταβολισμού και για καρδιομεταβολικές παθήσεις, όπως για παράδειγμα ο σακχαρώδης διαβήτης, ή η υψηλή αρτηριακή πίεση σε παιδιά.

Η σημασία του Δείκτη Μάζας Σώματος

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, η παχυσαρκία στα παιδιά και τους εφήβους ηλικίας μεταξύ 2 και 19 ετών,  ορίζεται με την βοήθεια της ειδικής καμπύλης του Δείκτη Μάζας Σώματος (ΔΜΣ), σε εκατοστιαίες μονάδες, ανάλογα το φύλο και την ηλικία.  Ένα παιδί ή ένας έφηβος που:

• πάσχει από παχυσαρκία έχει ΔΜΣ πάνω από 95η εκατοστιαία θέση
• είναι υπέρβαρο έχει ΔΜΣ μεταξύ της 85ης – 95ης εκατοστιαίας θέσης

Ένα μωρό κάτω των 2 ετών ορίζεται ως υπέρβαρο με την καμπύλη ύψους/βάρους έχοντας ως όριο την 95η εκατοσταία θέση, δεδομένου ότι έχει φυσιολογική περίμετρο κεφαλής.

Έχει παρατηρηθεί από μελέτες ότι το ποσοστό των παιδιών που εμφανίζουν κεντρική παχυσαρκία αυξάνεται με την αύξηση στην κατηγορία του ΔΜΣ. Αυτό σημαίνει ότι το ποσοστό των παιδιών με κεντρικού τύπου παχυσαρκία είναι συντριπτικό στα παχύσαρκα παιδιά (95%) έναντι του γενικού τύπου παχυσαρκίας, ενώ ανάμεσα στα υπέρβαρα παιδιά το ποσοστό είναι περίπου 70%. Επιπλέον, τα υπέρβαρα αγόρια παρουσιάζουν σε λίγο υψηλότερο ποσοστό κεντρικού τύπου παχυσαρκία από τα υπέρβαρα κορίτσια (75% VS 64%).

Στα πλαίσια διερεύνησης της παιδικής παχυσαρκίας και των αιτίων αυτής αλλά και για την παρακολούθησή της  χρειάζεται να διενεργηθούν οι παρακάτω εξετάσεις:

Οι διαγνωστικές εξετάσεις που αναφέρονται είναι σημαντικό να διενεργούνται ανά τακτικά χρονικά διαστήματα σε ένα παιδί που πάσχει από παχυσαρκία, για την σωστή παρακολούθηση της υγείας του και την έγκαιρη διάγνωση ενδεχόμενου προβλήματος υγείας, που μπορεί να αντιμετωπίσει εξαιτίας του υπερβολικού βάρους.

• Λιπομέτρηση
• Γενική αίματος, αιμοπετάλια (PLTs), μέσος όγκος αιμοπεταλίων (MPV)
• Έλεγχος σακχάρου – γλυκόζη νηστείας, ινσουλίνη νηστείας, δείκτης αντίστασης στην ινσουλίνη (HOMA-IR), μέση εκτιμώμενη γλυκόζη νηστείας (eAG), γλυκoζυλιωμένη αιμοσφαιρίνη ΗbA1c,
• Έλεγχος ήπατος – SGOT (AST), SGPT (ALT)
• Έλεγχος νεφρών – Γενική ούρων, ουρία, κρεατινίνη, μικροαλβουμίνη πρώτων πρωϊνών ούρων (Malb), ρυθμός σπειραματικής  διήθησης (eGFR)
• Έλεγχος λιπιδίων/χοληστερίνης – Ολική χοληστερόλη, HDL, LDL, μη HDL-C, τριγλυκερίδια (TGs), λιποπρωτεΐνη α
• Έλεγχος θυρεοειδούς – TSH, FT3, FT4
• Έλεγχος αρτηριακής πίεσης

Ποια είναι τα αίτια  

Η παιδική παχυσαρκία οφείλεται κατά ένα μεγαλύτερο ποσοστό στην κακή διατροφή  με υψηλοθερμιδικές τροφές (γλυκά και λιπαρά), στην έλλειψη φυσικής δραστηριότητας και σε γενετικούς παράγοντες. Ελάχιστο είναι το ποσοστό που οφείλεται σε ενδοκρινοπάθειες και άλλα σύνδρομα.

Προβλήματα υγείας 

Η παχυσαρκία είναι η αιτία για αρκετά προβλήματα υγείας που μπορεί να αντιμετωπίσει ένα παιδί, ή ένας έφηβος, όπως:

• Ορθοπεδικές παθήσεις (πλατυποδία, ραιβοποδία, λόρδωση)
• Διαταραχές του μεταβολισμού (Σακχαρώδης Διαβήτης τύπου 2, Υπερινσουλινισμός, Υπερτριγλυκεριδαιμία)
• Διαταραχές στο καρδιαγγειακό σύστημα (αρτηριακή υπέρταση)
• Λιπώδης διήθηση του ήπατος
• Διαταραχές στο ενδοκρινολογικό σύστημα (πρόωρη ή καθυστερημένη εφηβεία, πολυκυστικές ωοθήκες)
• Αποφρακτική άπνοια, Διαταραχές ύπνου, Βρογχικό άσθμα
• Κατάθλιψη
• Γυναικομαστία

Πως ένα παχύσαρκο παιδί γίνεται ενήλικας 

Τα περισσότερα παχύσαρκα παιδιά διατηρούν το πρόβλημα της παχυσαρκίας τους και κατά την ενήλικη ζωή τους.  Τα συνηθέστερα προβλήματα υγείας που βιώνουν μελλοντικά ως παχύσαρκοι ενήλικες είναι:

• Καρδιαγγειακές νόσοι (μιάμιση με δυόμιση φορές περισσότερες πιθανότητες από το φυσιολογικό, με μεγαλύτερο ποσοστό στα αγόρια).
• Μεγαλύτερο ποσοστό θνησιμότητας σε όλες τις παθήσεις
• Καρκίνος
• Άσθμα και αλλεργίες
• Σύνδρομο αιφνίδιου θανάτου
• Κατάθλιψη

Μία σουηδική έρευνα με επικεφαλής τον δρα Τζίμι Σέλιντ του Πανεπιστημίου του Γκέτεμποργκ, ανέλυσε στοιχεία από σχεδόν 38.000 αγόρια, τα οποία παρακολουθήθηκαν επί 38 έτη. Το πόρισμα έδειξε ότι τα παιδιά ηλικίας 8 ετών που ήταν παχύσαρκα ή υπέρβαρα όταν μπήκαν στην εφηβεία πάχυναν περισσότερο και είχαν 48% αυξημένες πιθανότητες για καρκίνο του παχέος εντέρου κατά την ενηλικίωση τους. Από την άλλη τα αγόρια ηλικίας 8 ετών που είχαν φυσιολογικό βάρος, αλλά που κατά την εφηβεία έγιναν υπέρβαρα, σημείωσαν τριπλάσιες πιθανότητες από το φυσιολογικό, να αποκτήσουν καρδιακή ανεπάρκεια μελλοντικά στην ζωή τους. Μάλιστα όσο περισσότερα κιλά έπαιρναν κατά την εφηβεία τους, τόσο μεγαλύτερος ήταν ο κίνδυνος.

Αντιμετώπιση και πρόληψη παιδικής παχυσαρκίας

• Ο μητρικός θηλασμός κατά την βρεφική ηλικία παίζει σημαντικό ρόλο
• Υγιεινή ισορροπημένη διατροφή με χαμηλά λιπαρά και πλούσια σε φυτικές ίνες, φρούτα, λαχανικά και πρωτεΐνες με χαμηλά λιπαρά.
• Καθημερινή σωματική άσκηση
• Ενδυνάμωση της αυτοπεποίθησης και της ψυχολογίας του παιδιού
• Συστηματική μέτρηση του βάρους
• Προληπτικές εξετάσεις παρακολούθησης της υγείας

Υγιεινές συνήθειες που βοηθούν στην πρόληψη και αντιμετώπιση της παχυσαρκίας

Η καθιστική ζωή, η διαρκής ενασχόληση με τα videogames, η έλλειψη αθλητικής δραστηριότητας και η κακή διατροφή είναι οι κυριότερες συνήθειες που χρειάζεται να αντικατασταθούν με έναν πιο υγιεινό τρόπο ζωής.

Πιο συγκεκριμένα μπορείτε να ακολουθήσετε τα εξής:

• Εφαρμογή μίας υγιεινής διατροφής, πλούσια σε δημητριακά, φρούτα, λαχανικά και πρωτεΐνες χαμηλές σε λιπαρά
• Σωματική δραστηριότητα: Συμμετοχή σε κάποιο άθλημα ή ακόμη και καθημερινό περπάτημα.
• Μείωση χρόνου τηλεόρασης και υπολογιστή. Δεν πρέπει να ξεπερνά τις 2 ώρες ημερησίως.
• Διατηρείτε ένα σωστό πρόγραμμα με ικανοποιητική ανάπαυση του παιδιού. Η ξεκούραση και ο ύπνος παίζουν μεγάλο ρόλο στην παιδική υγεία. Οι ιδανικές ώρες ύπνου στην προσχολική ηλικία είναι μέχρι και 12 ημερησίως, στην σχολική ηλικία 10 ώρες και στην εφηβεία 9 ώρες.
• Σωστή επιβράβευση: Καλό είναι τα παιδιά να μην επιβραβεύονται με γλυκά και τροφές που έχουν υψηλές θερμίδες. Η επιβράβευση καλό είναι να έχει ρόλο εκπαιδευτικό ή να στηρίζεται στην σχέση μεταξύ γονιού-παιδιού που είναι ότι πιο σημαντικό για τον ψυχισμό του παιδιού. Μία όμορφη επιβράβευση μπορεί να είναι ο χρόνος που θα αφιερώσετε στο παιδί σας, παίζοντας μαζί του το αγαπημένο του παιχνίδι, ή κάνοντας μια δημιουργική δραστηριότητα που του αρέσει.
• Ψυχολογική υποστήριξη: To bulling και οι προσβολές επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό αρνητικά τον ψυχισμό του παιδιού. Η σωστή αντιμετώπιση με σεβασμό και αγάπη προς το παιδί αποτελεί κινητήριο δύναμη για να μπορέσει το παιδί να επανέλθει στο φυσιολογικό το βάρος.
• Διενεργείτε τακτικές εξετάσεις παρακολούθησης της υγείας του παιδιού. Με αυτό το τρόπο ενημερώνεστε πλήρως σε ό,τι έχει να κάνει με την ανάπτυξη και την πορεία της υγείας του παιδιού.

Της Μαρίας Τριανταφύλλου, Ιατρός – Ακτινοδιαγνώστρια στην Κοσμοιατρική, Πρώην Ειδικευόµενη Πανεπιστηµιακού Νοσοκοµείου Βέρνης, Inselspital. Πρώην Επιµελήτρια Α’ Νοσοκοµείου Männedorf, Ζυρίχη.