Η μοναξιά της Τρίτης Ηλικίας

Η τρίτη ηλικία -πέραν των αναμενόμενων ασθενειών που προκαλούνται από το πέρασμα του χρόνου – μαστίζεται από μια άλλη σοβαρή ασθένεια της εποχής. Κι αυτή δεν είναι άλλη από τη μοναξιά.

Η μοναξιά που βιώνει η τρίτη ηλικία ήταν από πάντα ένα πρόβλημα γνωστό, που, δυστυχώς, εμείς οι νεότεροι δεν συναισθανόμασταν στο έπακρο. Η φυσική κούραση που επέρχεται με το πέρασμα του χρόνου, όπως και διάφορα προβλήματα υγείας, προκαλεί μία σειρά προβλημάτων ψυχικής φύσεως: έλλειψη αυτοπεποίθησης και αυτάρκειας, ανεξαρτησίας, προσφοράς και κοινωνικής συμμετοχής. Αν προσθέσουμε το βίωμα πολλών απωλειών, η μοναξιά παύει να είναι συναίσθημα, αλλά γίνεται πραγματικότητα.

Λαμβάνοντας υπόψη την πραγματικότητα της πανδημίας του COVID-19, που περιόρισε όλες τις κοινωνικές συναναστροφές, το πρόβλημα της μοναξιάς της τρίτης ηλικίας είναι πιο υπαρκτό από ποτέ.

Τρίτη Ηλικία & COVID-19

Η τρίτη ηλικία ορίζεται ως η ηλικιακή οµάδα που περιλαµβάνει ανθρώπους άνω των 65 ετών, με ετερόκλητα χαρακτηριστικά ως προς την οικογενειακή κατάσταση, το µορφωτικό επίπεδο, την οικονοµική κατάσταση, αλλά και τις εµπειρίες ζωής. Κατά κανόνα, χαρακτηρίζεται από τις διάφορες ψυχολογικές πιέσεις που δέχεται, όπως προβλήµατα υγείας, κοινωνικές αλλαγές και απώλειες προσφιλών προσώπων.

Σύμφωνα με ορισμένους αγγλοσάξονες συγγραφείς η ηλικία μεγαλύτερη των 75 ετών θα ήταν σήμερα η πιο ακριβής για να καθορίσουμε την 3η ηλικία, ενώ η γηριατρική χωρίζει την τρίτη ηλικία σε τρεις κατηγορίες:

Νέοι 3ης ηλικίας
Μεσήλικες 3ης ηλικίας
Υπέργηροι 3ης ηλικίας

Η νόσος COVID-19 έχει ανατρέψει όλων την καθημερινότητα και η τρίτη ηλικία δεν θα αποτελούσε εξαίρεση. Η ρουτίνα τους και η φροντίδα τους επηρεάζεται άμεσα, ενώ ο φόβος του αποχωρισμού, της απώλειας αγαπημένων ή του θανάτου αποτελούν τα κυρίαρχα συναισθήματα. Αυτή ακριβώς η περίοδος κάνει ακόμη πιο επιτακτική την ανάγκη τόσο για περισσότερη μέριμνα απέναντι στους ηλικιωμένους, όσο και για καλύτερη δυνατή ενημέρωση.

Η πανδημία φέρνει αντιμέτωπους τους ανθρώπους τρίτης ηλικίας με την όξυνση του στρες, του φόβου, της απομόνωσης, της θλίψης, της ανίας και της μοναξιάς, προβλήματα που όπως είπαμε προϋπάρχουν στη συγκεκριμένη ηλικιακή ομάδα.

Ο ΟΗΕ έθεσε ακόμη πιο σοβαρά θέματα σχετικά με την τρίτη ηλικία, προειδοποιώντας ότι τα μέτρα για τον περιορισμό της μετακίνησης μπορεί να προκαλέσουν μεγαλύτερη συχνότητα βίας εναντίον ηλικιωμένων και κάθε είδους κακοποίηση – σωματική, συναισθηματική, οικονομική και σεξουαλική καθώς και παραμέληση. Ισχυρίστηκε επίσης ότι η έλλειψη επαρκούς νομοθεσίας σε εθνικό επίπεδο για την προστασία των δικαιωμάτων των ηλικιωμένων και η απουσία ειδικού διεθνώς συμφωνημένου νομικού πλαισίου, συμβάλλει στην ευπάθεια των ηλικιωμένων και μπορεί να συνέβαλε στις ανεπαρκείς απαντήσεις της κρίσης και ότι αυτά τα κενά πρέπει να καλυφθούν.

Σε κάθε περίπτωση, πλήθος επιστημόνων κλίνουν προς συγκεκριμένες ενέργειες αντιμετώπισης αυτής της κατάστασης.

Πρωτίστως, η έγκυρη ενημέρωση και μέριμνα (μακριά από τρομολαγνικές τοποθετήσεις από Μ.Μ.Ε και οικείους) θα οδηγήσει στην τήρηση των μέτρων προφύλαξης, χωρίς περαιτέρω άγχος.

Σε δεύτερο επίπεδο, καλό θα ήταν να δημιουργηθεί μία νέα καθημερινότητα-ρουτίνα, ένα πρόγραμμα που ο ηλικιωμένος θα ακολουθεί. Ελαφριά άσκηση, μαγείρεμα, φροντίδα λουλουδιών ή ακόμη και χόμπι, από διάβασμα μέχρι κάποια δραστηριότητα με τα χέρια, θα ήταν ιδανικά ώστε να γεμίσει η μέρα, ενώ ο καλός ύπνος με συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα βοηθά πάντα στην ψυχολογική πίεση.

Επιπλέον, πολύ σημαντική είναι η επικοινωνία με συγγενείς και οικείους, οι οποίοι θα τους προτρέπουν να εκφράζουν τα συναισθήματά τους, όποια κι αν είναι αυτά. Οι κοντινοί τους άνθρωποι μπορούν να δημιουργήσουν μία λίστα με χρήσιμα τηλέφωνα ώστε να έχουν άμεση πρόσβαση, ενώ να τους προτρέψουν να μιλούν με ανθρώπους της γειτονιάς τους, παίρνοντας τις απαραίτητες προφυλάξεις τόσο απέναντι στον ιό, όσο και απέναντι στην εγκληματικότητα, που ταλανίζει ιδιαιτέρως τις μεγαλουπόλεις.

Η τρίτη ηλικία στην Αθήνα

Σε μια μεγάλη πρωτεύουσα όπως η Αθήνα, το φαινόμενο της μοναξιάς εντείνεται, ειδικά σε αυτές τις ηλικίες. Οι αποστάσεις μεγαλώνουν, συγγενείς και φίλοι έχουν μικρότερη δυνατότητα μετακίνησης ώστε να συναντηθούν, η κοινωνικοποίηση με άλλους καθίσταται δυσκολότερη λόγω πολλών παραγόντων (έλλειψη χρόνου, εγκληματικότητα κλπ) , ενώ η ηχορύπανση, η συνεχής αύξηση των οχημάτων και η έλλειψη υποδομών πρασίνου κάνει σχεδόν αδύνατη ακόμη και μια απλή βόλτα.

Όσον αφορά το Δήμο Αθηναίων, εδώ και χρόνια έχει αναπτύξει μία σημαντική κοινωνική πολιτική, εστιασμένη αρκετά στην τρίτη ηλικία. Για παράδειγμα, οι Λέσχες Φιλίας λειτουργούν σε επίπεδο συνοικίας και γειτονιάς για να προσφέρουν υπηρεσίες στα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας. Είναι χώροι όπου οι ηλικιωμένοι Αθηναίοι μπορούν να αναζητήσουν ανθρώπινη ζεστασιά, κοινωνική υποστήριξη, επαφή με συνομήλικους, ενημέρωση, ψυχαγωγία. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει δημιουργική απασχόληση, επισκέψεις σε πολιτιστικούς χώρους, καλλιτεχνικές δραστηριότητες, ημερήσιες εκδρομές και περιπάτους. Στις Λέσχες Φιλίας υλοποιούνται προγράμματα γυμναστικής, αυτοάμυνας, νοσηλευτικής φροντίδας και φυσιοθεραπείας.

Άλλο πρόγραμμα που έχει βοηθήσει πλήθος ηλικιωμένων είναι η Βοήθεια στο Σπίτι. Απευθύνεται σε άτομα της τρίτης ηλικίας που δεν αυτοεξυπηρετούνται πλήρως και σε άτομα με κινητικές δυσλειτουργίες και ειδικά προβλήματα, με προτεραιότητα αυτούς που ζουν μόνοι τους ή δεν έχουν την πλήρη φροντίδα της οικογένειας ή που το εισόδημά τους δεν τους επιτρέπει να εξασφαλίσουν τις απαιτούμενες υπηρεσίες για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής τους.

Φυσικά, οι δομές των ΚΑΠΗ, όπως και τα εποχικά προγράμματα φιλοξενίας ατόμων τρίτης ηλικίας σε Παιδικές Εξοχές, έχουν επίσης σημαντική επίδραση στην κοινωνικοποίηση και την αναψυχή.

Σε κάθε περίπτωση, προβλήματα συνεχίζουν να υπάρχουν, με αποκορύφωμα την πανδημία, που κατά κάποιο τρόπο, έθεσε σε αναστολή όλα τα παραπάνω, με το πρόγραμμα “Βοήθεια στο Σπίτι” να διατηρεί τη λειτουργία του, εστιάζοντας και στη μεταφορά αγαθών πρώτης ανάγκης, αλλά και στη μετακίνηση για τον εμβολιασμό.

Σε αυτήν την ιδιαίτερη συνθήκη, διάφοροι φορείς έχουν μεριμνήσει για τη δημιουργία γραμμών ψυχολογικής υποστήριξης όπως: η Τηλε-ψυχογηριατρική από το Αιγινήτειο Νοσοκόμειο: http://www.telepsychogeriatrics.gr/mod/page/view.php?id=7 και η Τηλεφωνική Γραμμή Ψυχοκοινωνικής Υποστήριξης Για Τον Κορωνοϊό από το ΕΚΠΑ: https://www.uoa.gr/anakoinoseis_kai_ekdiloseis/proboli_anakoinosis/tilefoniki_grammi_psychokoinonikis_ypostirixis_gia_ton_koronoio/

Ιδιωτική Πρωτοβουλία

Από την αρχή της πανδημίας, αν ξεχωρίσουμε ένα θετικό χαρακτηριστικό, αυτό είναι η κοινωνική ευαισθητοποίηση σχετικά με τα προβλήματα της τρίτης ηλικίας. Δεν είναι λίγα τα παραδείγματα στις γειτονιές που, μεμονωμένα ή ομαδικά, νέοι άνθρωποι βοήθησαν ηλικιωμένους σε καθημερινές ανάγκες, ενώ μέχρι πρότινος δεν γνωρίζονταν καν μεταξύ τους.

Πέρα από την ατομική προσπάθεια και έμπρακτη ένδειξη αλληλεγγύης, μέσα στη ζοφερή ατμόσφαιρα του Κορονοϊού ξεχώρισαν και οι πρωτοβουλίες ιδιωτικών και μη κυβερνητικών φορέων, αλλά και ιδιωτικών κλινικών για την καλύτερη δυνατή αντιμετώπιση τόσο του ίδιου του ιού, όσο και του ψυχικού άγχους που βιώνει η τρίτη ηλικία.

Δυνατό παράδειγμα αποτελούν πάντα οι Γιατροί του Κόσμου που, σε συνεργασία με το “ΤΙΜΑ Κοινωφελές Ίδρυμα” δημιούργησαν τρεις βασικούς πυλώνες υποστήριξης ατόμων της τρίτης ηλικίας που συνδυάζουν: την Παροχή Ιατρικής Συμβουλευτικής και Ψυχοκοινωνικής Υποστήριξης από απόσταση (τηλεφωνικά σε συνανθρώπους μας ηλικίας άνω των 60 ετών, ιδίως σε αυτούς που δεν έχουν συγγενείς. Το ιατρικό προσωπικό των Γιατρών του Κόσμου δίνει ιατρικές συμβουλές, ενώ οι ψυχολόγοι και οι κοινωνικοί λειτουργοί υποστηρίζουν τους ηλικιωμένους, ώστε να τους αποφορτίσουν και να μειώσουν τις πιθανότητες εμφάνισης διαταραχών που σχετίζονται με την απομόνωση, όπως η κατάθλιψη), την Παράδοση Φαρμάκων Κατ’οίκον (το κλιμάκιο των Γιατρών του Κόσμου αναλαμβάνει τη διασύνδεση των ανθρώπων αυτών με το σύστημα παροχής φαρμάκων, καθώς και τη διευκόλυνσή τους, καθώς πολύ από αυτούς δεν είναι εξοικειωμένοι με ψηφιακές διαδικασίες. Σε περιπτώσεις που οι άνθρωποι είναι άποροι, οι Γιατροί του Κόσμου εξασφαλίζουν οι ίδιοι τα φάρμακα και τα παραδίδουν πόρτα-πόρτα) και τη «Διαδικτυακή Συντροφιά» (στόχος είναι η δημιουργία εικονικών (virtual) ομάδων υπό την καθοδήγηση ειδικού. Δεν πρόκειται για θεραπευτικές ομάδες, αλλά για ομάδες συντροφιάς και συζήτησης που επιδιώκουν να σπάσουν την απομόνωση. Τα άτομα των ομάδων θα μπορέσουν να κάνουν απλές δραστηριότητες, όπως για παράδειγμα να πιούν καφέ διαδικτυακά μια συγκεκριμένη ώρα της ημέρας).

Κι αν έχουμε συνηθίσει την κοινωνική προσφορά των ΓτΚ, είναι αξιοσημείωτο όταν μεγάλες εταιρείες όπως ΟΠΑΠ, που δώρισε υγειονομικό υλικό σε φορείς κοινωνικής πρόνοιας για ηλικιωμένους σε όλη την Ελλάδα.

Επιπλέον, ιδιωτικές Διαγνωστικές Μονάδες, όπως η Κοσμοιατρική, εμπλούτισαν τις υπηρεσίες τους με περισσότερες επιλογές για την καλύτερη δυνατή φροντίδα των ηλικιωμένων: Κατ’οίκον Υπηρεσία, στο πλαίσιο της αποφυγής των άσκοπων μετακινήσεων των ατόμων τρίτης ηλικίας, οργανώνουν κατ’οίκον επισκέψεις για διαγνωστικές εξετάσεις, διασφαλίζοντας ένα αξιόπιστο και άμεσο διαγνωστικό αποτέλεσμα ή/και Ιδιόκτητο Ασθενοφόρο, για τη μεταφορά ασθενών με κινητικά προβλήματα απλώς για εξετάσεις κι όχι μόνο για επείγοντα περιστατικά, ή για τη μεταφορά του ηλικιωμένου σε κάποιο μέρος, με συνοδεία εξειδικευμένου προσωπικού.

Παραδείγματα ανάπτυξης των διαδικτυακών υπηρεσιών δεν λείπουν, όπως για παράδειγμα τα κέντρα Αλτσχάιμερ και Άνοιας που προσάρμοσαν τις συναντήσεις για τη βοήθεια ατόμων που πάσχουν από αυτές τις νόσους σύμφωνα με την εποχή, παρουσιάζοντας τη δική τους ιδιότυπη τηλεκπαίδευση.

Η Αλληλεγγύη του Ιού

Η κοινωνική ευαισθητοποίηση και η αλληλεγγύη είχαν από την αρχή την τιμητική τους. Παρά το όσα δεινά έφερε η εμφάνιση του COVID-19, μας θύμισε ότι είμαστε άνθρωποι που έχουμε ανάγκη να μας προσφέρουν και να προσφέρουμε. Αυτός ο ιός μας θύμισε πως πάντα είναι καλό να στεκόμαστε δίπλα στα προβλήματα που αντιμετωπίζουν αυτοί με τους οποίους συμβιώνουμε. Και να μην περιοριζόμαστε μόνο στους κοντινούς μας. Η συμβίωση είναι βασική λειτουργία των πόλεων και των κοινοτήτων. Κι όταν ενδιαφερόμαστε για όλους τους συνανθρώπους μας, σίγουρα ο κόσμος γίνεται καλύτερος!